ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ

ਰਿਸ਼ਤਾ/ ਹਰਦਮ ਸਿੰਘ ਮਾਨ
ਪਿੰਡ ਦੇ ਬੱਸ ਅੱਡੇ ਤੇ ਟਾਵੀਂ ਟਾਵੀਂ ਸਵਾਰੀ ਸੀ। ਸ਼ਹਿਰ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਬੱਸ ਆਉਣ ਵਿਚ ਅਜੇ ਕਾਫੀ ਸਮਾਂ ਪਿਆ ਸੀ। ਬੱਸ ਅੱਡੇ ਦੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਇਕ ਨੌਜਵਾਨ ਇਕ ਬਿਰਧ ਔਰਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਜੁਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਦੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਥੈਲੇ ਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਉਸ ਔਰਤ ਨੂੰ ਕੋਕ ਪਿਆਉਂਦਾ, ਕਦੇ ਕੋਈ ਫਲ ਫੜਾਉਂਦਾ ਤੇ ਕਦੇ ਮਠਿਆਈ ਕੱਢ ਕੇ ਦਿੰਦਾ। ਬਿਰਧ ਔਰਤ ਤੋਂ ਇਸ ਤਰਾਂ ਆਪਾ ਵਾਰਨ ਦੀ ਸੇਵਾ-ਭਾਵਨਾ ਵੇਖ ਰਹੇ ਇਕ ਅਧਖੜ ਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਰਿਹਾ ਨਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨ ਦੇ ਕੋਲ ਜਾ ਕੇ ਆਖਿਰ ਉਸ ਨੇ ਪੁੱਛ ਹੀ ਲਿਆ 'ਇਹ ਤੇਰੀ ਭੂਆ ਲਗਦੀ ਐ'
'ਹਾਂ' ਨੌਜਵਾਨ ਨੇ ਇਕ ਦਮ ਕਹਿ ਤਾਂ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਤ੍ਰਬਕ ਪਿਆ ਕਿ ਇਸ ਓਪਰੇ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ।
'ਤੁਸੀਂ ਕਚਹਿਰੀ ਜਾਣੈ?' ਅੱਧਖੜ੍ਹ ਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਫੇਰ ਪੁੱਛਿਆ।
'ਹਾਂ...ਪਰ ਥੋਨੂੰ ਇਹ ਕੀਹਨੇ ਦੱਸਿਐ?' ਨੌਜਵਾਨ ਤੇ ਚਿਹਰੇ 'ਤੇ ਹੈਰਾਨੀ ਸੀ।
'ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਇਹ ਵੀ ਪਤੈ ਕਿ ਉਥੇ ਜਾ ਕੇ ਨੂੰ ਇਸ ਔਰਤ ਤਾ 'ਗੂਠਾ' ਲਵਾਉਣੈ।'
'ਹੈਂਅ ... ਥੋਨੂੰ ਇਹ ਸਭ ਕੁਛ ਕਿਵੇਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ।' ਨੌਜਵਾਨ ਅਚੰਭਿਤ ਸੀ।
'ਪਤਾ... ਲੈ ਇਹ ਵੀ ਕੋਈ ਅਲੋਕਾਰ ਗੱਲ ਐ... ਹਰ ਸਿਆਣਾ ਬੰਦਾ ਜਾਣਦੈ ਕਿ ਬੁੱਢੇ-ਵਾਰੇ ਭੂਆ ਦੀ ਟਹਿਲ ਸੇਵਾ ਸਿਰਫ ਕਚਹਿਰੀ ਵਿਚ ਗੂਠਾ ਲਵਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਆਵਦੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਜੈਦਾਦ...।' ਅਧਖੜ੍ਹ ਵਿਅਕਤੀ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ਪਰ ਨੌਜਵਾਨ ਸੁੰਨ ਹੋਇਆ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ।

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਸ਼ਾਨ

ਗ਼ਜ਼ਲ/ਹਰਦਮ ਸਿੰਘ ਮਾਨ
ਖੁਸ਼ਕ ਲਿਖ, ਬੇਨੂਰ ਲਿਖ ਤੇ ਉਡ ਗਈ ਮੁਸਕਾਨ ਲਿਖ।
ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੀ ਨਾ ਰਹੀ ਹੁਣ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਲਿਖ।

ਡਲ੍ਹਕਦੇ ਨੈਣਾਂ 'ਚ ਸੁਪਨੇ ਹੋ ਰਹੇ ਨੀਲਾਮ ਨੇ
ਕੱਚੀਆਂ ਲਗਰਾਂ ਦੇ ਥਾਂ ਥਾਂ ਸਿਸਕਦੇ ਅਰਮਾਨ ਲਿਖ।

ਤਿੜਕਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਤੱਕ, ਨਹੁੰਆਂ ਤੋਂ ਟੁੱਟਦਾ ਮਾਸ ਤੱਕ
ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਕੋਈ ਹੁੰਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈਰਾਨ ਲਿਖ।

ਯਾਰ ਨੂੰ, ਦਿਲਦਾਰ ਨੂੰ, ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਖ਼ਤ ਲਿਖਦੇ ਵਕਤ
ਖਾਹਿਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਜ਼ਜਬ ਹੋਈ ਬੰਦੇ ਦੀ ਪਹਿਚਾਨ ਲਿਖ।

ਜ਼ਰਦ ਚਿਹਰੇ, ਸਹਿਮ, ਡਰ ਤੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਚੁੱਪ ਚਾਂ
ਸ਼ਹਿਰ ਵੀ ਹੁਣ ਜਾਪਦੇ ਨੇ ਜਿਉਂ ਕੋਈ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨ ਲਿਖ।

ਮੁੱਠ ਹੱਡੀਆਂ ਸਾਂਭ ਕੇ, ਸਾਹਾਂ ਦੀ ਪੂੰਜੀ ਜੋੜ ਕੇ
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੇ ਕਰ ਰਿਹੈ ਹਰ ਆਦਮੀ ਅਹਿਸਾਨ ਲਿਖ।

ਜੇ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੀ ਮਹਿਕ ਚਾਹੁਨੈ ਪਿੰਡ ਦੀ ਹਰ ਜੂਹ ਤੀਕ
ਕਿਰਤ ਲਿਖ, ਈਮਾਨ ਲਿਖ, ਮਜ਼ਦੂਰ ਲਿਖ, ਕਿਰਸਾਨ ਲਿਖ।

ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ
ਜ਼ਿੰਦਗੀ / ਹਰਦਮ ਸਿੰਘ ਮਾਨ
ਸੱਠਾਂ ਨੂੰ ਢੁੱਕ ਚੁੱਕੇ ਭਜਨ ਸਿਹੁੰ ਨੇ ਪੂਰੇ ਪੈਂਤੀ ਸਾਲ ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਸਮੱਰਿਪਤ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਉਸ ਦੇ ਆਂਢ-ਗੁਆਂਢ, ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਜਾਂ ਸੱਜਣ-ਮਿੱਤਰਾਂ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਦੁੱਖ ਤਕਲੀਫ਼ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਹਰ ਕਿਸੇ ਲਈ ਦਾਰੂ ਬਣ ਕੇ ਬਹੁੜਦਾ। ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਮੌਕੇ ਵੀ ਉਹ ਖੀਵਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਨਾ ਉਹ ਥਕਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਦੇ ਅਕਦਾ। ਦਿਨ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਰਾਤ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਿਸੇ ਲੋਕ-ਕਾਜ ਲਈ ਆਵਾਜ਼ ਮਾਰ ਲਈ ਤਾਂ ਉਹ ਝੱਟ ਉਠ ਕੇ ਨਾਲ ਤੁਰ ਪੈਂਦਾ।
ਇਕ ਰਾਤ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਗੁਆਂਢੀ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬੀਮਾਰੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਹਸਪਤਾਲ ਲਈ ਲਿਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਰ ਹਾਦਸੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਈ। ਭਜਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਜਾਨ ਤਾਂ ਬਚ ਗਈ ਪਰ ਉਹ ਦੋਹਾਂ ਅੱਖਾਂ ਤੋਂ ਮੁਥਾਜ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹ ਮੰਜੇ ਨਾਲ ਜੁੜ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਹਨੇਰ ਪਸਰਿਆਂ ਪੰਜ ਸਾਲ ਬੀਤ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਦਮਦਾਰ ਆਵਾਜ਼ ਅਜੇ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਾਦਿਲੀ ਦੀ ਹਾਮੀ ਭਰਦੀ ਸੀ। ਲੋਕ ਆਉਂਦੇ, ਉਹਦਾ ਹਲਾ ਚਾਲ ਪੁਛਦੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਅੱਗੋਂ ਜਵਾਬ ਹੁੰਦਾ 'ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਹੋਇਐ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਘੋੜੇ ਅਰਗਾ ਕਾਇਮ ਐਂ।'
ਇਕ ਦਿਨ ਅਚਾਨਕ ਭਜਨ ਸਿਹੁੰ ਨੂੰ ਦਿਲ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਦਰਦ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਹੋਈ। ਤੁਰੰਤ ਡਾਕਟਰ ਬੁਲਾਇਆ ਪਰ ਖਤਰੇ ਵਾਲੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਪਤਾ ਲਗਦਿਆਂ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਖ਼ਬਰਸਾਰ ਲੈਣ ਦੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਹੋਰ ਵਧ ਗਈ। ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ ਉਹ ਬਿਸਤਰੇ ਦਾ ਢੋਅ ਲਾ ਕੇ ਮੰਜੇ ਤੇ ਬੈਠਾ ਸੀ ਕਿ ਪਿੰਡ ਚੋਂ ਉਸ ਦੀ ਭਰਜਾਈ ਤੇਜ਼ ਕੌਰ ਵੀ ਉਸ ਦਾ ਪਤਾ ਲੈਣ ਆਈ 'ਵੇ ਭਜਨਿਆਂ!... ਦਿਸਦਾ ਤੈਨੂੰ ਨੀਂ, ਗੁਰਦੇ ਤੇਰੇ ਨੀਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ। ਲਕਵੇ ਤੋਂ ਤੂੰ ਮਸਾਂ ਬਚਿਐਂ ਤੇ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰੇ ਦੀ ਕਸਰ ਸੀ ਉਹ ਵੀ ਪੂਰੀ ਹੋ ਗਈ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਬੱਸ ਮੂੰਹ ਢਕਣਾ ਈ ਬਾਕੀ ਰਹਿ ਗਿਆ...' ਤੇਜ਼ ਕੌਰ ਅਜੇ ਬੋਲ ਹੀ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਭਜਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ ਦਿੱਤੀ 'ਆਹ ਕੁਲਹਿਣੀ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਕਮਰੇ ਚੋਂ ਦਫਾ ਕਰ ਓਏ। ਇਹ ਮੇਰਾ ਪਤਾ ਲੈਣ ਆਈ ਐ ਕਿ...।'